COPD یا بیماری انسدادی مزمن ریه به یک‌سری از بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که ریه را تخریب می‌کنند. این بیماری‌ها در طول زمان، به شکل فزاینده‌ای، تنفس را مشکل می‌کنند. دو شکل شایع COPD بیماری‌های برونشیت مزمن و آمفیزم هستند. هر دوی این بیماری‌ها مزمن هستند و جریان هوا در ریه‌ها را مختل می‌کنند.
منظور از بیماری « انسدادی » نیز همین است که جریان هوا به داخل و خارج ریه‌ها کمتر از میزانی است که باید باشد! در نتیجه تبادل هوا در ریه‌ها کم شده، اکسیژن بدن کاهش می‌یابد و دی‌اکسید کربن که گازی زاید است و باید از بدن دفع شود، در بدن افزایش می‌یابد. با پیشرفت بیماری به علت تنگی نفس، برای فرد فعالیت فیزیکی سخت می‌شود. اغلب COPDهای مهم قابل پیشگیری و قابل درمان هستند.

در برونشیت مزمن لایه‌ی داخلی مجاری هوایی دچار تورم شده و مقدار زیادی موکوس (خلط) تولید می‌کنند که این موکوس فراوان سبب انسداد محاری هوایی می‌گردد. این موکوس فراوان سبب تحریک سرفه می‌شود.
در آمفیزم، دیواره‌ی کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) در داخل ریه ، تخریب شده و هوا در این فضاهای بزرگ‌تر به دام می‌ٱفتد. ریه‌ها نمی‌توانند به خوبی منقبض شوند و در نتیجه تبادلات گازی بدن مختل می‌شود.
در برخی افراد آمفیزم و برونشیت مزمن هم‌زمان با هم وجود دارند. به طور کلی این بیماری‌ها را COPD یا بیماری‌های انسدادی مزمن ریه می نامیم.

علل ایجاد COPD چیست؟
احتمال ایجاد برونشیت مزمن در شما بیشتر است اگر:
- سیگار و تنباکو می‌کشید.
- در معرض آلودگی هوا قرار دارید.
- اگر در محل کار خود در معرض غبار مواد آلی در هوا یا گازهای سمی قرار دارید. به خصوص کار در کارخانه‌های تولید پنبه و کارخانه‌ةای تولیدی پلاستیک با خطر بیشتری همراه است.
- سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های تنفسی به شکل مکرر دارید.
- با فرد سیگاری زندگی می‌کنید.
- دوقلوی مشابه‌ای دارید که به برونشیت مزمن دچار است.

شما بیشتر در معرض ابتلا به آمفیزم قرار دارید اگر؛
- سیگار می‌کشید.
- در معرض دود سیگار قرار دارید.
- در معرض مواد مضر شیمیایی و مواد محرک موجود در هوا مانند سرب، جیوه، غبار کربن و سولفات هیدروژن، قرار دارید.
- در جایی زندگی می‌کنید که به طور مشخص هوای آلوده‌ای دارد.

علایم COPD چیست؟
افراد مبتلا به COPD معمولاً علایم آمفیزم و برونشیت مزمن را با هم نشان می‌دهند.

علایم برونشیت مزمن
برونشیت مزمن ممکن است در افراد مختلف علایم متفاوتی را بروز دهد. اولین علامت ممکن است سرفه‌ی صبحگاهی‌ای باشد که همراه با دفع خلط (موکوس) است. ممکن است این امر در اوایل، فقط در فصل زمستان رخ دهد. در مواردی که برونشیت خفیف است، خلط بسیار کم و شفاف است. در بقیه خلط می‌تواند غلیظ، زیاد و تغییر رنگ داده باشد.
با پیشرفت بیماری سرفه در طول سال در بیشتر روزها وجود دارد . تولید موکوس هم زیاد می‌شود.  ممکن است علایمی شبیه آســـم؛ خس‌خس سینه و تنگی نفس ایجاد شود. در نهایت ممکن است علایم زیر ظاهر شوند:
- سرفه‌های مــــداوم
- تنگی نفس
- تنفس سریع
- در نتیجه ی کمبود اکسیژن، پوست بدن ته رنگی آبی- کبود پیدا می‌کند.
با گذشت زمان مجاری هوایی باریک می‌شوند. فشارخون در سرخرگ‌هایی که ریه‌ها را تغذیه می‌کنند، افزایش می‌یابد و این مسئله سبب می‌شود که به سمت راست قلب فشار وارد آید. نهایتاً ممکن است نارسایی قلب رخ دهد. خون به کبد، شکم و اندان تحتانی پس زده می‌شود.
برونشیت مزمن فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌های تنفسی می‌کند. این امر خطر مشکلات تنفسی تهدید کننده‌ی حیات را افزایش می‌دهد و اغلب منجر به بستری شدن در بیمارستان می‌شود.

علایم آمفیزم
فردی که آمفیزم دارد ممکن است در ابتدا تنها در هنگام فعالیت‌ مثلاً در پیاده‌روی یا جارو کردن، احساس تنگی نفس کند. عملکرد ریه در آمفیزم به آهستگی کاهش می‌یابد و ممکن است فرد به سختی متوجه شود که به تدریج تنفس‌اش مشکل‌تر شده است.
در طول زمان علایم زیر نمود پیدا می‌کنند؛
- تنگی نفس افزایش می‌یابد.
- خس‌خس سینه
- سرفه
- احساس تنگی و فشار در قفسه‌ی سینه
- قفسه ی سینه مانند یک بشکه متسع می‌شود.
- خستگی مداوم
- اشکال در خواب
- کاهش وزن

تشخیص COPD چگونه صورت می‌پذیرد؟
پزشک شما را معاینه می‌کند و به دنبال علایم COPD می‌گردد، از جمله:
- تنفس تند
- کبودی در لب‌ها، نوک انگشتان و پوست
- قفسه‌ی سینه‌ی متسع به شکل بشکه
- استفاده از عضلات گردن برای عمل تنفس
- صداهای تنفسی غیرطبیعی
- علایم نارسایی قلب مانند تورم در مچ پاها و در اندام تحتانی

اغلبCOPD با آزمایشات زیر ارزیابی می‌شود:
میزان اکسیژن خون ـ پزشک وسیله‌ای گیره مانند را به به سر انگشت شما وصل می‌کند و پس از یک دقیقه این وسیله میزان اکسیژن خون شما را نمایش می‌دهد. (سطح اشباع اکسیژن)
آزمایش عملکرد ریه ـ شما در دهانه‌ی یک ماشین می‌دمید. این دستگاه میزان انسداد مجاری هوایی و میزان اتساع ریه‌ها را نشان می‌دهد.
آزمایش خون ـ‌ برخی سلول‌های خونی خاص و میزان اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون اندازه‌گیری می‌شود. در شک به آمفیزم ارثی، میزان آنزیم آلفا- یک آنتی تریپسین در خون اندازه‌گیری می‌شود.
عکس ساده‌ی قفسه‌ی سینه و سی‌-تی‌-اسکن ـ تصویر برداری به عنوان یک مأخذ، میزان تخریب در دستگاه تنفسی را نشان می دهد. این می‌تواند در آنده در صورت بروز علایم جدیدتر، کمک کننده باشد. در ضمن تصویر برداری امکان بررسی وجود ذات‌الریه (پنومونی) یا سرطان ریه را نیز فراهم می‌کند و نیز می‌تواند نشان دهد که آیا فلب بزرگ شده است یا نه!
نوار قلب (الکتروکاردیوگرام = ECG) ـ‌فعالیت الکتریکی قلب را نشان می‌دهد و برای آن انجام می‌شود تا مطمئن شوند که علایم موجود مربوط به ریه‌هاست و نه قلب!
بررسی خــــــلط ـ اگر شما علایم مبنی بر برونشیت یا پنومونی داشته باشید،‌ممکن است از شما خواسته شود که نمونه‌ای از خلط خود را برای آزمایش بدهید. این خلط جهت بررسی وجود باکتری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
اگر در شما تشخیص آمفیزم ارثی تأیید شود، بقیه‌ی اعضای خانواده باید جهت بررسی آلفـا ـ یک آنتی تریپسین آزمایش خون بدهند.

زمان مورد انتظــــــــار
در سیگاری‌ها اغلب علایم COPD بعد از سن پنجاه سالگی نمایان می‌شود. این علایم با گذشت زمان در طول زندگی فرد، به تدریج بدتر و شدیدتر می‌شوند مگر اینکه فرد سیگار را ترک کند.
اغلب موارد آمفیزم، در افراد سیگاری بالای 50 یا 60 سال است. افراد مبتلا به آمفیزم ارثی می‌توانند علایم را در سنین پایین‌تر، حول و حوش سی سالگی بروز دهند. جدا از علت آمفیزم، این بیماری علاج ناپذیر است و برای تمام طول عمر ادامه دارد.

پیشگیری از COPD
√ اغلب موارد COPD مربوط به سیگار است و بنابراین با اجتناب از سیگار می‌توانید به میزان بسیار زیادی از خطر ابتلا به COPD در خود بکاهید.
اگر سیگار می‌کشید، نیاز دارید که آن را ترک کنید، در این باره از پزشک خود کمک بگیرید.
اگر سیگار نمی‌کشید؛ سیگار کشیدن را هرگز شروع نکنید.
از اینکه در معرض دود سیگار دیگران قرار بگیرید،‌ به صورتی جدی بپرهیزید.
√ از فعالیت در فضای آزاد وقتی که آلودگی هوا زیاد است، بپرهیزید.
√ اگر برونشیت مزمن دارید،‌از تماس با کسانی که دچار عفونت‌ةای تنفسی هستند، اجتناب کنید. چرا که حتی یک سرماخوردگی خفیف می‌تواند علایم برونشیت را شعله‌ور کند.
√در فصولی که در آنها آنفلوانزا و سرماخوردگی شایع هستند؛
مرتی و مکرر دست‌ةای خود را بشویید.
از لمس صورت خود با دست‌تان اجتناب نماییید.

درمان COPD
هیچ درمانی نمی‌تواند COPD را به طور کامل به حالت طبیعی بازگرداند یا متوقفش نماید.
اهداف درمان شامل این موارد است:
- تسکین علایم
- درمان عوارض
- به حداقل رساندن ناتوانی‌ها

اولین قدم در درمان،‌ترک سیگار است. این امر در حفظ سلامت ریه‌ها بسیار حیــــــــاتی است.  ترک سیگار به خصصوص در ابتدای شروع COPD بسیار تأثیرگذار و مفید است. انجام این کار می‌تواند برخی تغییرات ابتدایی را به حالت طبیعی بازگرداند. همچنین می‌تواند سیر کاهش عملکرد ریه‌ها را در مراحل بعدی بیماری کُـــــــند نماید.

دیگر درمان‌های COPD شامل این موارد است:
تغییــــرات محیـــــطی ـ ممکن است COPD ناشی از قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های مضر و یا شیمیایی در محیط کار باشد. باید شما و پزشک در مورد چگونگی تغییر محیط کار بحث کنید.
افراد مبتلا به COPD باید از آلودگی هوای بیرون و از قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران اجتناب نمایند. همچنین از ذرات محرک و سمی معلق در هوا مانند عطر و ادکلن و اسپری‌های مو بپرهیزند.

داروهــــا ـ معمولاً پزشک داروهایی تحت عنوان برونکودیلاتور (گشاد کننده‌ی مجاری هوایی) تجویز می‌کنند. این داروها راه‌های هوایی را باز می‌کنند. ممکن است دارو به شکل استنشاقی یا کپسول باشد.
آنتی‌بیوتیک‌ها، ممکن است برای درمان عفونت‌های تنفسی حاد به کار روند.
کورتون‌های استنشاقی روزانه می‌تواند التهاب مجاری هوایی را کم کند. اغلب در شعله‌ور شدن علایم COPD ، از کورتون خوراکی (پردنیزولون) استفاده می‌شود.

برنامه‌ی ورزشـــی ـ ورزش منظم سبب بازسازی نیروی حیات می‌شود. ورزش حتی اگر به طور مستقیم عملکرد ریه‌ها را بهتر نکند؛ کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد. برنامه‌ی بازتوانی ریوی، می‌تواند نیاز به بستری شدن را کاهش دهد.

تغذیه‌ی خوب ـ تغذیه‌ی خوب و متعادل می‌تواند موجب تقویت نیروی حیات شده، و بدن را در برابر عفونت‌ةا مقاوم نماید. نوشیدن زیاد مایعات می‌تواند به رقیق شدن خلط و دفع آسان آن کمک کند.

اکسیژن اضافی ـ ممکن است ریه‌ها نتوانند اکسیژن کافی برای بدن فراهم کنند. استفاده از کپسول اکسیژن می‌تواند؛
- کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
- توانایی فرد برای انجام ورزش را افزایش دهد.
- به جبران نارسایی قلب کمک کند.
- طول زندگی را افزایش دهد.
- عملکرد ذهنی را بهتر کند.
- روحیه‌ی فرد را بالا ببرد.

جراحیِ کاهش حجم ریه ـ این یک انتخاب بسیار محتاطانه در مورد برخی از بیماران مبتلا به آمفیزم است. در این جراحی آن قسمت‌هایی از ریه که به شدت آسیب دیده‌اند را برمی‌دارند. این امر اجازه می‌دهد دیگر قسمت‌های ریه که کمتر آسیب دیده‌اند، آسان‌تر متسع شوند. اثر طولانی مدت این جراحی نامشخص است.

پیوند ریه یا پیوند قلب و ریه ـ پیوند انتخاب نادری است به جز در مواردی که COPD در سن پایین آغاز شده و شدید باشد.

چه وقت باید با پزشک متخصص تماس گرفت؟
اگر سیگاری هستید و یا شغلی دارید که خطر ابتلا به COPD را افزایش می‌دهد؛ باید حداقل سالی یک‌بار جهت کنترل علایم زودرس بیماری‌های ریوی به پزشک مراجعه کنید.
اگر یکی از اعضای خانواده‌ی شما مشکل COPD دارد، باید آزمایش آلفاـیک آنتی‌تریپسین انجام دهید. اگر کمبود این آنزیم را دارید باید به طور منظم از نظر یروز علایم زودرس COPD تحت نظر پزشک باشید.

هروقت علایم زیر را داشتید با پزشک خود تماس بگیرید:
- تنگی نفس
- سرفه‌‌ی مزمن با یا بدون خلط
- اگر احساس می‌کنید که به طرز مشخصی، توانایی‌تان در انجام تمرینات ورزشی کم شده است.

پیش‌آگهــــــــی
هیچ درمان ریشه‌کن کننده‌ای برای COPD وجود ندارد. برای بهتر شدن عملکرد خود و داشتن احساس بهتر موارد زیر را انجام دهید:
- سیگار را ترک کنید.
- به برنامه‌ی درمانی خود بچسبید!
- هر روز ورزش کنید.

افرادی که COPD دارند و به سیگار کشیدن ادامه می‌دهند، باید منتظر باشند که به شکل پیشرونده‌ای عملکرد ریه‌هایشان وخیم و  خیم‌تر شود!
ترک کامل و سریع سیگار بهترین شانس برای کُند کردن روند بیماری را به بیمار می دهد. هرگز برای ترک سیگار دیر نیست. حتی با یک برونشیت شدید، ترک سیگار می‌تواند علایم را بهبود بخشد. هرچند که تخریب ریه‌ ناشی از آمفیزم، برگشت‌پذیر نیست؛ اما ترک سیگار می‌تواند از وارد شدن آسیب بیشتر به ریه‌ها جلوگیری نماید.