آسم
آسم چیست؟
آسم بیماری‌ شایعی است که راه‌هایی هوایی را درگیر می‌کند. هر از چند گاهی این راه‌های هوایی منقبض و باریک (تنگ) می‌شوند و این امر سبب بروز علایم می‌شود. این که در هربار این تنگی راه‌هوایی چقدر است و چه مدت طول می‌کشد، می‌تواند بسیار متفاوت باشد.
آســــم می‌تواند در هر سنی شروع شود اما اغلب در سنین مدرسه آغاز می‌گردد. گاهی آسم در چند عضو یک خانواده دیده می‌شود ولی برخی از افراد مبتلا به آسم هیچ گونه سابقه‌ی خانوادگی ندارند.

عــــلایم آسم چیست؟
علایم شابع آسم، سرفه و ویزینگ ‌(خس خس سینه هنگام نفس کشیدن) و تنگی نفس هستند. ممکن است فرد به نفس نفس زدن بیفتد و احساس کند که قفسه‌ی سینه‌اش تنگ شده است. در افراد مختلف، علایم متفاوت است و می‌تواند خفیف تا شدید باشد. هر فقره بروز علایم ممکن است یک ساعت طول بکشد یا اینکه برای چند هفته یا ماه به درازا بکشد؛ مگر اینکه درمان شود.
گاهی قبل از شروع حمله‌ی آسم نشانه‌های خاصی مانند خارش زیر چانه، ناراحتی بین دو کتف، ترس بی‌دلیل و احساس مرگ قریب‌الوقوع وجود دارد که پیش‌بینی‌ کننده‌ی حمله‌اسم هستند.

علایم معمول یک آسم خفیف درمان نشده چیست؟
این علایم خفیف هر از چند گاهی شدید می‌شوند. به طور مثال در هنگام ورزش، سرماخوردگی یا عفونت تنفسی، دچار سرفه و ویزینگ خفیف می‌شوید. بچه‌هایی که به آسم خفیف میتلا هستند،‌ ممکن است شب‌ةا از سرفه آزرده شوند،‌در حالی‌که در طول روز خوب هستند.

علایم معمول یک آسم با شدتِ متوسط  که درمان نشده، چیست؟ فرد هر از چند گاهی دوره‌ای از سرفه و ویزینگ دارد. گاهی دچار تنگی نفس می‌شود. ممکن است حملاتی گاه طولانی با دوره‌هایی بدون علامت وجود داشته باشد. اما اغلب موارد فرد در بیشتر روزها خس خس سینه (ویزینگ) دارد. علایم در شب بدتر می‌شوند یا اولین چیزی هستند که صبح رخ می‌دهند. گاهی افتراق آسم از عفونت تنفسی در کودکان دشوار است.

علایم معمول در یک حمله‌ی شدید آسم چیست؟ خس‌خس بسیار شدید می‌شود، احساس تنگی قفسه‌ی سینه وجود دارد و نفس کشیدن سخت است. گاهی فرد به علت تنگی نفس نمی‌تواند صحبت کند. اگر کسی آسم متوسط داشته باشد ممکن است هر از چند‌گاهی دچار حملات شدید آسم شود. گاهی اوقات فردی که آسم خفیفی دارد به طور ناگهانی دچار علایم شدیدی می‌گردد.

چه چیزی سبب ایجاد آسم می‌شود؟
آسم به وسیله‌ی التهاب در مجاری تنفسی ایجاد می‌شود. این التهاب به دلیل اختلال در سیستم ایمنی است اما دقیقاً مشخص نیست که این اختلال به چه دلیل رخ می‌دهد. التهاب عضلات دور مجاری را تحریک می‌کند و سبب انقباض آنها می‌شود. این امر باعث تنگ شدن مجرای هوایی و مشکل شدن عبور هوا به داخل و خارج ریه‌ها، می‌گردد. در نتیجه خس‌خس و تنگی نفس رخ می‌دهد. همچنین التهاب موجب می‌شود که لایه ی داخلی مجاری هوایی موکوس بیشتری تولید کند که سبب سرفه و تنگی نفس بیشتر می‌گردد.

در ابتلا به آسم یک زمینه ی ژنیتیکی وجود دارد. بسیاری از کسانی که به آسم مبتلا هستند، در خانواده‌ی خود سابقه‌ی آسم دارند.

رژیم غذایی نیز از عوامل مؤثر در بروز آسم محسوب می‌شود. کمبود آنتی اکسیدان‌هایی مانن ویتامین A و C، منیزیم، سلنیم و چربی‌های غیراشباع، ٱمگا ـ 3 مانند (گیاهان، لوبیاها، گردو و دانۀ کتان، روغن ماهی) خطر بروز آسم را افزایش می‌دهد. مصرف زیاد چربی‌های ٱمگا ـ 6 (روغن های مایع مانند روغن دانۀ آفتابگردان، روغن ذرت و روغن هایی که برای تهیۀ غذاهای بسته بندی شده و آماده استفاده می شود) و مصرف زیاد سدیم (مانند نمک طعام) خطر ابتلا به آسم را افزایش می‌دهد. میان مصرف ٱمگا ـ 3 و ٱمگا ـ 6 باید نسبت مشخصی وجود داشته باشد.

برخی از آلرژن‌ها (حساسیت‌زاها) نیز می‌توانند در ایجاد آسم نقش داشته باشند. مثلاً وجود مایت در محیط خانه و تماس با حیواناتی مانند گربه می‌توانند آسم حساسیتی ایجاد کنند. مایت‌ها جانوران بسیار ریزس هستند که بدن‌هایی شفاف و نیم شفاف دارند و انگل به شمار می‌روند.

برخی تماس‌های شغلی با برخی مواد شیمیایی در بروز آسم نقش دارند.

عوامل خطر دیگر برای ابتلا به آسم می‌توان به مصرف استامینوفن، سابقه‌ی به دنیا آمدن زودتر از موعد، وزن کم هنگام تولد، سن پایین مادر هنگام زایمان و عدم شیردهی با شیر مادر اشاره کرد. شیر مادر در برابر آسم اثر محافظتی دارد.

چه عواملی باعث بدتر شدن علایم آسم می‌شوند؟
عفونت‌ها: به خصوص سرماخوردگی‌ها و عفوتت‌های دستگاه تنفسی که همراه با سرفه هستند.

حساسیت‌زاها: مانند مایت، گرده‌ی گیاهان و تماس با حیواناتی مانند سگ و گربه و اسب. تماس با حیوانات لزوماً سبب تشدید آسم نمی‌شود، ولی برخی از افراد متوجه می‌شوند که تماس با حیوانات علایم‌شان را تشدید می‌کند.

ورزش: هرچند ورزش و تمرینات بدنی برای فرد مبتلا به آسم مفید است، در صورت لزوم باید قبل از ورزش اسپری (داروی اسنشاقی) استفاده شود تا از تشدید علایم حین ورزش جلوگیری شود. به خصوص ورزش در آب و هوای سرد و خشک می‌تواند موجب تشدید علایم شود. اما به عنوان یک قانون، ورزش سبب می‌شود که آسم درمان نشده، خودش را نشان دهد. در صورتی که حین ورزش مشکل تنفسی دارید، یا آسم تحت درمان دارید و در ورزش دچار مشکل می‌شوید باید با پزشک خود مشورت کنید.

داروها: برخی داروها مشخصاً سبب تشدید علایم آسم می‌شوند. مانند برخی مسکن‌ها از جمله ایبوپروفن، دیکلوفناک و... ، آسپیرین، داروهایی تحت عنوان بتابلاکرها مانند پروپرانولول، آتنولول یا تیمولول‌ (قطره‌چشمی) و ...

سیگار کشیدن و دود سیگار: فرد مبتلا به آسم نباید سیگار بکشد و در صورتی که سیگار می‌کشد باید حتماً آن را قطع کند و در صورت لزوم برای ترک سیگار مشاوره‌ی تخصصی بگیرد. حتی اگر فرد سیگاری نباشد و در معرض دود سیگار قرار گیرد، علایم آسم‌ در او تشدید می‌شود. حتی وقتی بزرگسالان در عدم حضور کودکان سیگار می‌کشند، دودی که بر لباس، مو و غیره می‌نشیند؛‌ممکن است علایم آسم کودک را تشدید نماید. همه‌ی کودکان باید در محیطی عاری از دود سیگار زندگی کنند، به ویژه کودکانی که از آسم رنج می‌برند.

دود‌ها، بخارها و مواد شیمیایی ـ تماس‌های شغلی: مثلاً بخار ناشی از رنگ ساختمان، حلال‌ها و آلوده کننده‌های هوا (مانند ازن، اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد)، بوها و عطر‌های شدید. تماس با برخی مواد شیمیایی و بخارات آنها در شغل فرد می‌تواند سبب تشدید آسم شوند. اگر تماس شغلی سبب آسم شود؛ در صورتی‌که این تماس شغلی در طی شش ماه از شروع آسم قطع شود، بیماری به طور کامل بهبود می‌یابد. اما اگر تماس بیش از شش ماه به طول انجامد، تغییرات ایجاد شده در راه‌های هوایی غیرقابل برگشت خواهد بود.

برخی بالش‌ها و تشک‌ها می‌توانند محرک تشدید علایم و شروع حمله‌ی آسم باشند. برخی از مواد شیمیایی که در تهیه‌ی بالش‌ها و تشک‌های با کیفیت پایین به کار می‌روند، مضر و محرک آسم هستند. باید از بالش و تشک‌های ضد حساسیت و با کیفیت بالا استفاده شود.

استرس‌ها و هیجانات: برخی تغییرات احساسی می‌تواند سبب شروع حمله‌ی آسم شود. مواردی مانند عصبانیت یا خندیدن.
غذاها: تشدید آسم با غذا شایع نیست. به نظر نمی‌آید که غذاها بتوانند شروع کننده‌ی حملات آسم باشند. گاهی برخی رنگ‌های مصنوعی که به مواد غذایی افزوده می‌شوند (مانند تارترازین؛ رنگ زرد) تشدید کننده‌ی آسم هستند.

تغییرات هورمونی: گاهی در خانم‌ها، قبل از شروع قاعدگی آسم تشدید می‌شود. اختلالات تیروئید (کم کاری یا پرکاری تیروئید) هم آسم را تشدید می‌کند.

تغییر آب و هوا: آسم می‌تواند با تغییر آب و هوا تشدید شود. مثلاً در هوای بسیار گرم یا داغ.

برخی افراد فقط در برخورد با برخی محرک‌های مشخص علایم آسم را نشان می‌دهند. مثلاً فرد فقط با ورزش دچار علایم آسم می‌گردد و در بقیه‌ی زمان‌ها خوب هستند. برخی افراد هم فقط وقتی با مواد شیمیایی خاصی تماس پیدا می کنند علایم آسم را تجربه می‌کنند.

آسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
گاهی اوقات علایم بسیار مشخص و  واضح هستند و کار پزشک را آسان می‌کنند. وقتی در تشخیص آسم شک وجود داشته باشد، آزمایشاتی انجام می‌شود. دو آزمایش رایج ؛ اسپیرومتری و ارزیابی با پیک فلومتر است.

اسپیرومتری
در اسپیرومتری شما در لوله‌ی دستگاه اسپیرومتر دم و بازدم‌هایی مطابق دستور پزشک انجام می‌دهید. این دستگا‌ه بر اساس تنفس شما نمودار‌هایی رسم می‌کند. مواردی مانند اینکه شما در یک ثانیه‌ی اول دم، چقدر هوا وارد ریه‌هایتان می‌کنید و اینکه در هر دم کلاً چقدر هوا وارد ریه‌هایتان می‌شود و نسبت این دو به هم (FEV1/ FVC)، به پزشک کمک می‌کند تا آسم را در شما تشخیص دهد. سن، جنس و قد شما بر میزان ظرفیت ریه‌های شما اثر می گذارد. پایین بودن نسبت مذکور نشان می‌دهد که راه‌های هوایی تنگ شده‌اند (آسم). در سایر مواردی که در اسپیرومتری ثبت می‌شوند نیز ممکن تغییراتی ایجاد شود.

امکان دارد؛ در برخی افراد مبتلا به آسم،‌اسپیرومتری طبیعی باشد، چرا که علایم آسم می‌آیند و می‌روند و ممکن است فرد هنگام این آزمایش علامتی نداشته باشد. بنابراین طبیعی بودن این آزمایش، آسم را رد نمی‌کند. ممکن است آزمایش در زمان حضور علایم مجدد انجام شود یا پس از تحریک مجاری‌هوا ( با هوای سرد یا دارو و ...) آن را انجام دهند.
ممکن است در طی درمان نیز اسپیرومتری انجام شود تا روند بهبودی بررسی شود.

ارزیابی با پیک‌فومتر
این آزمایش نیز انتخابی دیگر برای بررسی است. پیک‌فلومتر دستگاه کوچکی است که شما در آن می‌دمید، پزشک درباره‌ی نحوه‌ی انجام آزمایش به شما توضیح خواهد داد. این دستگاه سرعت هوایی را که به ریه‌هایتان وارد می‌کنید، اندازه می گیرد. این امر ربطی به قدرت شما ندارد، اگر راه‌های هوایی شما باریک و تنگ شده باشد، نتیجه‌ی پیک‌فلومتری کمتر از چیزی است که برای سن، جنس و چثه‌ی شما مورد انتظار است. اگر شما مبتلا به آسم درمان نشده باشید، پیک‌فلومتری آن را نشان می دهد. کسی که آسم دارد، پیک‌فلومتری صبح و عصر وی با هم متفاوت است (در صبح کمتر است). ممکن است از شما خواسته شود که پیک‌فلومتری را تا چند روز، هر روز یا هر دوهفته انجام دهید. کسی که آسم دارد، باید در طی چند روز پیک‌فلومتر کم و متغیری داشته باشد.
پیک‌فلومتری برای ارزیابی درمان نیز به‌کار می‌رود.
به ندرت، در صورت لزوم ممکن است آزمایشات پیچیده‌تری نیز انجام شود.

درمان آسم چیست؟
در اغلب افرادی که به آسم مبتلا هستند، می‌تواند با درمان از بروز علایم جلوگیری نمود. بنابراین این افراد می‌توانند به طور عادی به زندگی‌، تحصیل و کار بپردازند.

داروهای استنشاقی
اغلب افراد مبتلا به آسم با داروهای استنشاقی درمان می‌شوند. این اسپری‌ها مقدار کمی از دارو را مستقیماً به مجاری هوایی می‌رسانند. این مقدار کم دارو برای درمان کافی است. از طرفی چون مقدار دارویی که به سایر قسمت‌های بدن شما می‌رسد بسیار کم است و در نتیجه عوارض جانبی نادر یا ناچیز است. اسپری‌‌های حاوی داروهای استنشاقی اشکال متفاوتی دارند و توسط شرکت‌های دارویی مختلفی تولید می‌شوند. هر کدام از این اشکال متفاوت برای افراد مختلف مناسب هستد. پزشک مورد مناسب را به بیمار توصیه خواهد کرد.

این داروهای استنشاقی به چند گروه تقسیم می‌شوند:
- داروهای تسکین دهنده: که در موافع بروز علایم استفاده می‌شوند. این داروها عضلات دور مجاری تنفسی را شل می‌کنند. این سبب گشاد شدن مجاری هوایی می‌شود و علایم به سرعت برطرف می‌شوند. به این داروهابرونکودیلاتور ( به معنای گشادکننده‌ی مجاری هوایی)،‌گفته می‌شود.    جندین نوع داروی تسکین دهنده وجود دارد مانند سالبوتامول و تربوتالین. اگر فردی برای تسکین علایم آسم نیاز داشته باشد که در طول یک هفته،‌ بیش از سه بار به داروهای استنشاقی تسکین نیاز داشته باشد، باید از داروهای پیشگیری کننده استفاده کند.

- داروهای استنشاقی پیشگیری کننده: به منظور جلوگیری از بروز علایم آسم، روزانه مصرف می‌شوند. اغلب این داروها، کورتون هستند. کورتون سبب کاهش التهاب در مجاری تنفسی می‌شود. با از بین رفتن التهاب، دیگر مجاری هوایی تنگ نمی شوند و علایم آسم بروز نمی‌کند. برای شروع اثر کامل کورتون استنشاقی 7 تا 14 روز وقت لازم است. بنابراین برای تسکین فوری در علایم استفاده نمی‌شوند. پس با 14 – 7 روز مصرف این داروها اغلب علایم از بین می‌روند  یا بسیار کاهش می‌یابند. برای برخورداری از حداکثر فواید این داروها، شش هفته مصرف زمان لازم است. این داروها باید هر روز استفاده شوند و استفاده از آنها مستلزم وجود علایم نیست. پس از مدتی، اغلب بیمار دیگر نیازی به استفاده از داروهای استنشاقی تسکین دهنده نخواهد داشت.

برونکو دیلاتورهای طولانی اثر یا همان گشادکننده‌های مجاری هوایی که اثری طولانی مدت دارند. این داروها ممکن است به منظور جلوگیری از حملات آسم تجویز شوند؛ به خصوص وقتی که علایم آسم با داروهای استنشاقی پیشگیری کننده، کنترل نمی‌شوند. این داروها با همان روش داروهای تسکین دهنده عمل می‌کنند ولی 1س از هربار مصرف تا 12 ساعت اثرشان باقی می‌ماند. از این داروها می‌توان به سالمترول و فرموترول اشاره نمود.

گاهی برخی اسپری‌ها حاوی ترکیبی از کورتون و برونکودیلاتورهای طولانی‌اثر هستند.

طرز استفاده‌ی صحیح از اسپری حاوی داروهای استنشاقی بسیار مهم است و فرد باید بتواند به خوبی از آن استفاده کند. بنابراین در صورت نیاز طریقه‌ی استفاده از اسپری‌ها باید به بیمار آموزش داده شود.

در مورد کودکان و برخی از بزرگسالان، استفاده از آسم یار ضروری است. آسم‌یار وسیله‌ای است شبیه به یک مخزن پلاستیکی که به سر اسپری متصل می شود. می‌توانید از پزشک خود در مورد این وسیله سؤال کنید و طرز استفاده از آن را بیاموزید.

قرص‌هایی که راه‌های هوایی را باز می‌کنند. در اغلب افراد داروهای استنشاقی به خوبی عمل می‌کنند و نیازی به قرص وجود ندارد. اما اگر علایم به خوبی کنترل نشوند، در برخی موارد از قرص (یا شکل شربت برای کودکان) به عنوان درمانی اضافی استفاده می‌شود. قرص‌های مختلفی برای باز کردن مجاری هوایی تجویز می‌شوند.

قرص‌های کورتون: گاهی برای تسکین حملات آسم شدید یا طولانی مدت، لازم است که یک دوره‌ی کوتاه قرص کورتون (مثل پردنیزولون) استفاده شود. قرص‌ةای استروئید برای کاهش التهاب در مجاری تنفسی مفید هستند. برای مثال این نوع درمان در فردی که آسم دارد و به علت ابتلا به سرماخوردگی و عفونت، دچار حملات شدید آسم می‌شود، به کار می‌رود.

برخی افراد در مورد صرف کورتون نگرانی‌هایی دارند. ولی استفاده‌ی کوتاه مدت از قزص‌های کورتون (مثلاً یک هفته و کمی بیشتر) معمولاً به خوبی اثر می‌کند و اثرات جانبی نیز ندارد. اغلب عوارض جانبی زمانی ایجاد می‌شود که قرص کورتون برای مدتی طولانی استفاده شود (برای بیش از چند ماه) یا اینکه فرد مکرراً چند دوره‌ی کوتاه مدت قزص کورتون مصرف کند.

دیگر داروهـــــــــــا: ممکن است در درمان آسم از داروهای دیگری نیز کمک گرفته شود مانند تئوفیلین و داروهایی تحت عنوان آنتی‌کولینرژیک‌ها...

داروهای آسم با چه دوز (به چه میزانی) باید مصرف شوند؟
هر فرد متفاوت است. دوز صحیح از داروهای استنشاقی پیشگیری کننده، کمترین دوزی است که از علایم جلوگیری می‌کند. ممکن است پزشک در ابتدای درمان به منظور سرعت بخشیدن به درمان دوز بالایی تجویز کند و پس از تخفیف علایم و حملات دوز دارو به تدریج کاهش کاهش دهد. هدف پیدا کردن کمترین دوزی است که باید به طور منظم استفاده شود.

برخی افرادی که آسم دارند برخی علایم را جدی نمی‌گیرند و ممکن است در حالی که تحت درمان قرار دارند، وجود برخی علایم را عادی تلقی کنند. به طور مثال سرفه‌ی شبانه‌ای که سبب مختل شدن خواب می‌شود نه تنها عادی نیست بلکه نشان می‌دهد علایم آسم به خوبی با داروها کنترل نمی‌شوند. این موارد باید با پزشک در میان گذاشته شوند تا با تغییر دوز داروها یا اضافه کردن دارویی جدید، علایم به طور کامل کنترل شوند.

برنامه‌ی درمانی معمول برای آسم
- داروهای استنشاقی پیشگیری کننده (معمولاً کورتون)،  در زمان خواب و صبح‌ها پس از بیدار شدن از خواب استفاده می‌شوند. به این صورت از بروز علایم در طول شب و در طول روز جلوگیری می‌شود.
- داروهای استنشاقی تسکین دهنده، در صورت حضور علایم و تشدید علایم  در همان زمان استفاده می‌شوند. مثلاً وقتی در اثر سرماخوردگی علایم شعله‌ور می‌شوند.
- اگر ورزش و فعالیت فیزیکی سبب بروز علایم آسم می‌شود، معمولاً یک دوز استفاده از داروهای استنشاقی تسکین دهنده قبل از ورزش، مانع بروز علایم می‌گردد.
- دروز داروهای استنشاقی پیشگیری کننده در مواردی مانند سرفه، سرماخوردگی و... ممکن است افزایش یابد.
- برای برخی افراد وقتی که علایم کنترل نمی شوند؛ گاه نیاز است که از برونکودیلاورهای طولانی‌اثر یا قرص استفاده شود.
- توجه داشته باشید که هرگز بدون مشورت با پزشک خود، مقدار، دفعات و نوع داروهای خود را تغییر ندهید.

آیا آسم از بین می‌رود؟
نه درمان یک‌باره‌ای وجود دارد و نه تمام افراد علاج می‌یابند. اما نیمی از کودکان مبتلا به آسم، وقتی بزرگ می‌شوند از آن رهایی می‌یابند.

در بزرگسالان آسم متغیر است، گاهی حملاتش کم و خفیف است و گاهی حملات بدی دارد. برخی در زمستان و یا با تب فصلی بدتر می‌شوند.

هرچند آسم ریشه‌کن نمی‌شود، اما قابل درمان و کنترل است. می‌توان پله به پله یک آسم شدید را کم کم به حالتی بدل کرد که در آن اغلب، علایم کنترل و پیشگیری می‌شوند.

نکات عمومی مهم در آسم:
√ بسیار حیاتی است که استفاده ی صحیح از اسپری‌ةا را بیاموزید. در برخی از افراد خیلی ساده، علایم به علت استفاده‌ی ناصحیح از اسپری‌، باقی می‌مانند، چرا که دارو به شکل مناسبی به مجاری هوایی نمی‌رسد. این نکته را از پزشک خو بیاموزید.
اگر علایم به طور کامل کنترل نمی‌شوند یا بدتر می‌شوند، با پزشک خود تماس بگیرید. برای مثال:
- ایجاد مشکل به وسیله‌ی سرفه‌های شبانه یا خس‌خس سینه به هنگام خواب
- ورزش روی علایم اثر می‌گذارد
- جواب آزمایش پیک‌فلومتری‌تان طبیعی نیست.
- به اسپری‌های تسکین دهنده بیش از حد معمول نیاز دارید.

√ اگر دچار علایم شدیدی شدید که با داروهای استنشاقی تسکین دهنده، کنترل نمی‌شود؛ به خصوص وقتی به علت تنگی نفس قادر به صحبت کردن نیستید؛ فوری به پزشک یا اورژانس بیمارستان مراجعه نماییدحملات شدید آسم تهدید کننده‌ی حیات هستند.

√ اگر نیاز دارید که مدام دوز بالاب کورتون استنشاقی یا قرص کورتون مصرف کنید، اگر گاهی به علت حمله‌ی آسم در بیمارستان بستری می‌شوی، شما باید در هر پاییز واکسن انفلوانزا دریافت کنید.