سرطان ریه
سرطان ریه یکی از سرطان‌های شایع در جهان است. سرطان ریه زمانی به وجود می‌آید که عامل ایجاد سرطان (کارسینوژن = سرطان‌زا)، سبب رشد و تکثیر غیرطبیعی سلول‌ها در ریه می‌شود. سلول‌ها به تکثیری کنترل نشده می‌پردازند و در نهایت، تومور ایجاد می شود. با رشد تومور نواحی‌ای از ریه که در مجاورت آن هستند، تخریب می‌شوند.

سرانجام سلول‌های سرطانی در غدد لنفاوی نزدیک ریه و قسمت‌های دیگر بدن پخش می‌شوند (متاستاز). متاستاز سرطان ریه بیشتر این قسمت‌ها را درگیر می‌کند:
- کبد
- استخوان‌ها
- غدد فوق‌کلیوی
- مغز

شایع‌ترین علت سرطان ریه، مواد سرطان‌زای موجود در دود سیگار است. هرچند که بسیاری از موارد سرطان ریه، در کسانی رخ می‌دهد که هیچ‌وقت سیگار نکشیده‌اند.
گاهی اوقات منشاء سرطان از سلول‌های ریه نیست و ریه در جریان متاستاز از سرطانی که در جای دیگری از بدن قرار دارد، درگیر سرطان می‌شود. به طور مثال سرطان پستان وجود دارد و متاستاز به ریه اتفاق می‌افتد. به این حالت سرطان ثانویه‌ی ریه گفته می‌شود.
مزوتِلیــــــــوما نیز سرطان بافت پرده‌مانندی است که ریه‌ها را دربر گرفته است.

چه عواملی سبب افزایش احتمال ابتلا به سرطان ریه می‌شوند؟
سیگار: کسانی که سیگار می‌کشند سیزده برابر غیرسیگاری‌ها به سرطان ریه مبتلا می‌شوند. قلیون و پیپ نیز از عوامل ایجاد سرطان ریه به شمار می‌روند.
تنفس در هوای‌ آلوده به دود سیگار: همچنین در افراد غیرسیگاری‌ای که دود سیگار را تنفس می‌کنند نیز خطر سرطان ریه افزایش می‌یابد. به این افراد به اصطلاح، سیگاریِ دست دوم یا سیگاریِ‌ منفعل می‌گویند.

قرار گرفتن در معرض گاز رادون (رادیواکتیو): گاز رادون دومین علت سرطان ریه است. رادون گازی بی‌رنگ و بی‌بو است که در زمین تشیکل می‌‌شود. این گاز از مهمترین عوامل پرتوگیری انسان ها بوده و مقدار آن در طبیعت بستگی به موقعیت جغرافیایی و منابع زمینی آن منطقه دارد. همچنین این گاز به دلیل قابلیت انحلال در آب، به طور طبیعی در آب های زیر زمینی یافت می‌شود.
این گاز می‌تواند از زیر کف ساختمان، با نفوذ از خلل و فرج موجود در پی ساختمان به داخل ساختمان وارد ‌شود. رادون می‌تواند آب آشامیدنی و آب‌هایی که از زمین خارج می‌شود و در استخرها، حمام و منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد، را نیز آلوده کند. تجمع و انباشتگی این گاز در محیط‌های سربسته مثل منازل، مضر بوده و سرطان‌زا است. افرادی که در محل کار خود در تماس دائمی با این گاز هستند، مانند معدنچیان، نیز در معرض خطر هستند.

در برخی جاها برای تعیین میزان گاز رادون در ساختمان منازل، از بسته‌ی مخصوص (کیت) آزمون رادون، استفاده می‌شود. فونداسیون ساختمان‌ها باید بدون خلل و فرج و ضد گاز باشد تا از نفوذ گاز رادون به داخل ساختمان جلوگیری شود و همچنین  با تهویه صحیح منازل می‌توان از خطرات ناشی از این گاز جلوگیری کرد.

قرار گرفتن در معرض آزبســـت: آزبست ماده‌ای معدنی است که در عایق‌ها، مواد نسوز و ضد‌آتش، کاشی‌های کف و سقف، لنت ترمز اتومبیل و محصولات دیگری به کار می‌رود. افرادی که در محل کار خود با آزبست سر و کار دارند مانند معدنچیان، کارگران ساختمان، کارگران کشتی سازی و برخی تعمیرکاران اتومبیل،  بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه هستند. همچنین کسانی که در جا‌هایی کار یا زندگی می‌کنند که در ساختمان آنجا از آزبست استفاده شده، نیز در معرض این خطر قرار دارند. آزبست عامل مزوتلیوما (سرطان بافت پرده‌مانند اطراف ریه) نیز است.

تماس با دیگر مواد سرطان‌زا در محل کار: مانند آورانیوم، آرسنیک، وینیل‌کلراید، نیکل کرومات،‌ کُرومِتیل‌ اِتِر، گاز خردل، محصولات زغال سنگی، بنزین و اگزوز دیزل.

سرطان ریه چه علایمی دارد؟
گاهی اوقات فرد علامتی از سرطان ریه ندارد و به علتی دیگر عکس ساده‌ی ریه یا سی‌تی‌اسکن برای او انجام می‌شود و سرطان ریه به طور اتفاقی تشخیص داده می‌شود. اما اغلب افراد مبتلا به سرطان ریه، یک یا چند مورد از علایم زیر را دارند:
- سرفه‌‌ای که مزمن و دائمی شده
- سرفه‌ همراه با دفع خلط خونی
- خس خس سینه
- تنگی نفس
- مشکلات تنفسی
- درد قفسه‌ی سینه
- تب
- احساس ناراحتی هنگام بلع
- خشونت صدا
- کاهش وزن
- کاهش اشتها

اگر سرطان از ریه به جاهای دیگر بدن گسترش پیدا کرده باشد(متاستاز)، ممکن است علایمی دیگری مانند در‌دهای استخوانی نیز وجود داشته باشد.

در برخی انواع سرطان ریه، علایمی وجود دارد که مربوط به ریه‌ها نیست، مانند: افزایش کلسیم خون، ناراحتی‌های مفاصل و استخوان‌ها، بزرگ شدن پستان‌ها در مردان، کاهش سدیم خون، ضعف عضات اندام‌ها، یبوست و ناتوانی جنسی.
البته این علایم اختصاصی نیستند و ممکن است در بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات دیگر نیز دیده شوند.

تشخیص سرطان ریه چگونه انجام می‌شود؟
پزشک بر اساس موارد زیر ممکن است احتمال دهد که سرطان ریه وجود دارد:
- نشانه‌های بیمار
- تاریخجه‌ی مصرف سیگار
- وقتی فرد با یک نفر سیگاری زندگی می‌کند
- سابقه‌ی قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان‌زا مانند آزبست و غیره

پزشک فرد را با تمرکز ویژه بر ریه‌ها معاینه می کند و سپس برای بررسی وجود هرگونه توده و مشکلی در ریه‌ها، درخواست عکس می‌نماید. در اغلب موارد ابتدا عکس ساده‌ی ریه گرفته می‌شود. اگر این عکس مشکوک باشد، سپس سی‌تی‌اسکن اجام خواهد شد. گاهی هم از ام.آر.آی و یا اسکن پوزیترون (PET Scan) استفاده می‌شود.

برخی مواقع در صورت وجود خلط، نمونه‌ی آن برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

برونکوسکوپی: یک وسیله‌ی لوله‌مانند از طریق گلو و نای به ریه‌ها وارد می‌شود. دوربینی که در انتهای این لوله نصب شده، به پزشک اجازه می‌دهد که وجود سرطان و میزان انتشار آن به غدد لنفاوی را بررسی کند. در حین برونکوسکوپی پزشک می‌تواند نمونه‌ی کوچکی از قسمت مشکوک به سرطان را بردارد تا در آزمایشگاه بررسی شود.

بیوپسی: از بافت غیرطبیعی ریه نمونه‌ی کوچکی برداشته می‌شود تا در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ بررسی شود. اگر این نمونه حاوی سلول‌های سرطانی باشد، نوع سرطان نیز مشخص خواهد شد. اغلب برداشتن نمونه‌ی بیوپسی از طریق برونکوسکوپی انجام می‌شود. البته گاهی به منظور بررسی نواحی مشکوک، جراحی لازم است.

FNA یا نمونه‌برداری با سوزن: با سی‌تی‌اسکن، قسمت مشکوک مشخص می‌شود. سپس در همان‌جا، یک سوزن ظریف را وارد قسمت مشکوک می‌کنند. این سوزن قسمت کوچکی از بافت را برداشت می‌کند تا در آزمایشگاه بررسی شود.

توراکوسنتــــــز: اگر در قفسه‌ی سینه مایع جمع شده باشد؛ این مایع را می‌توان با یک سوزن ظریف استریل، تخلیه کرد. سپس این مایع جهت بررسی وجود سرطان، بررسی می‌شود.

جراحی قفسه‌ی سینه با کمک ویدئو (VAST): در این روش پزشک یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر را که دوربینی در انتهای آن نصب شده را از طریق برشی کوچک، وارد قفسه‌ی سینه می‌کند. به این وسیله پزشک می‌تواند به جستجوی شواهد سرطان در فضاهای بین ریه‌ها و بین ریه‌ها با دیواره‌ی قفسه‌ی سینه بپردازد. همچنین در این روند می‌توان نمونه‌ای از بفات غیرطبیعی را برای بررسی خارج کرد (بیوپسی).

سی‌تی‌اسکن و اسکن استخوان: با این تصویربرداری‌ها متاستاز و گسترش سرطان ریه بررسی می‌شود.

انواع سرطان ریه
براساس آنچه که در بررسی‌های بافت شناسی در زیر میکروسکوپ به دست می‌آید، سرطان ریه به دو گروه عمده تقسیم می‌شود:
• سرطان غیر سلول کوچک (Non- small cell carcinoma): این نوع اغلب محدود به ریه‌ها یا نهایتاً محدود به قفسه‌ی سینه است و متاستاز نمی‌دهد و بنابراین در بیشتر موارد با جراحی قابل درمان است؛ به خصوص اگر زود تشخیص داده شده باشد.
این نوع سرطان خود شامل چند زیرگروه است. مانند: آدنوکارسینوما، اسکواموسل‌‌کارسینوما، سرطان سلول‌های برزگ (لارج سل کارسینوما)، آدنو اسکواموس کارسینوما، سرطان تمایز نیافته و سرطان برونکوآلوئولار.

• سرطان سلول‌های کوچک (Small cell carcinoma)؛ این نوع سرطان ریه به ندرت محدود به ریه‌ها باقی می‌ماند و اغلب متاستاز می‌دهد و حتی زمانی که زود تشخیص داده می‌شود هم باز می‌تواند همراه با متاستاز باشد. دانستن اینکه سرطان متاستاز داده اس یا نه؛ بسیار مهم است چرا که بر تصمیم‌گیری برای درمان اثر مستقیم دارد.
هرچند گاهی پزشکان فکر می‌کنند سرطان محدود و بدون متاستاز است ؛ اما مدتی پس از جراحی، سرطان عود می‌کند، این بدان معناست که سرطان قبل از جراحی شروع به گسترش کرده بوده است اما این گسترش هنوز قابل تشخیص نبوده است.

پس از تشخیص نوع سرطان، کار مهم «مرحله‌بندی» سرطان است که به اصطلاح به آن«Stage» سرطان گفته می‌شود. این کار با بررسی‌های بیشتری مانند انجام سی‌تی‌اسکن، PET اسکن و مدیاستینوسکوپی انجام می‌شود و در واقع نشان‌دهنده‌ی میزان گسترش سرطان است.

درمان سرطان ریه
درمان اصلی سرطان ریه از نوع غیر سلول‌کوچک (Non-Small Cell Carcinoma)،‌ که به خارج از قفسه‌ی سینه دست‌اندازی نکرده است؛ جـــــــــــراحی است. نوع جراحی نیز به میزان گستردگی سرطان  ونیز وضعیت ریه‌ها بستگی دارد. در عکس‌های زیر سه نوع جراحی ریه به شکل ساده نشان داده شده است:

در صورت وجود نشانه‌های گسترش سرطان، غدد لنفاوی ریه‌ها نیز هنگام جراحی خارج می‌شوند. گاهی برخی پزشکان برای جراحی از روشی که در آن از زیدئو استفاده می‌شود (VAST) استفاده می‌کنند که همان‌طور که فبلاً گفته شد این روش در تشخیص سرطان ریه هم کاربرد دارد.

از آنجایی که با جراحی قسمتی تا تمام یک ریه برداشته می‌شود، ممکن است پس از جراحی عمل تنفس برای بیمار مشکل باشد؛ به خصوص اگر ریه‌ی دیگر مشکلی مانند آمفیزم داشته باشد. بنابراین امکان دارد پزشک قبل از جراحی عملکرد ریه را بررسی کند تا تأثیر جراحی در تنفس را مشخص نماید.
وقتی تومور با جراحی برداشته شد، ممکن است بسته به میزان گسترش سرطان از شیمی درمانی یا پرتودرمانی نیز استفاده شود. حتی گاهی این درمان‌ها ممکن است قبل از جراحی انجام شوند.

درمان سرطان ریه نوع سلول کوچک (Small cell carcinoma)، شیمی‌درمانی است که ممکن است پرتودرمانی نیز به آن اضافه شود.

پیش‌آگهی در سرطان ریه چگونه است؟
پیش‌آگهی سرطان ریه به نوع سرطان، ‌مرحله‌ی آن و میزان سلامت عمومی فرد بستگی دارد. برداشتن تومور با جراحی در صورتی که سرطان زود تشخیص داده شده باشد، شانس درمان را بیشتر می‌کند. هرچند که اغلب سرطان‌های ریه زمانی تشخیص داده می‌شوند که متاستاز داده‌اند. متاستاز شانس درمان را بسیار کاهش می‌دهد. اما به هر حال درمان می‌تواند پیشرفت سرطان را کُند نماید.

درمان سرطان در پزشکی، زمینه‌ای رو به پیشرفت است.  درمان‌های جدید به بهتر شدن ادامه می‌دهند و پیش‌آگهی‌هایی که بیان می‌شوند، بسیار کلی هستند.  پزشک متخصصی که در جریان بیماری فرد قرار دارد، می ٱواند در این باره اطلاعات بیشتری به بیمار بدهد.

چگونه می‌توان از سرطان ریه پیشگیری نمود؟
برای کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه:
√ سیگار نکشید. اگر سیگاری هستید، با پزشک خود مشورت کنید ا در ترک سیگار به شما کمک کند.

√ از قرار گرفتن در معرض دود سیگار بپرهیزید. رستوران‌ها و هتل‌هایی را انتخاب کنید که سیگار کشیدن در آنها ممنوع است. در منزل از مهمان‌تان بخواهید که بیرون از فضای خانه، مثلاً در حیاط یا بالکن سیگار بکشد، به خصوص اگر کودکان در منزل حضور دارند.

√ از قرار گرفتن در معرض گاز رادون اجتناب نمایید. خانه‌ی خود را از نظر وجود گاز رادون چک کنید. در برخی جاها کنترل آب آشامیدنی نیز از این نظر مهم است. در این باره با کارشناسان مربوزطه مشورت نمایید.

√ از قرار رفتن در معرض آزبست بپرهیزید. برای تماس با آزبست هیچ سطح خطری وجود ندارد، هرگونه تماس با آزبست؛ هرچند ناچیز، بسیار خطرناک است. اگر در خانه‌ای قدیمی زندگی می‌کنید، بگردید و ببینید آیا هیچ عایق بندی یا مواد حاوی آزبستی وجود دارد که تخریب و یا در معرض قرار گرفته باشد؟ در این صورت باید این آزبست به شکلی حرفه‌ای خارج شده یا مهر و موم شود. توجه داشته باشید که خارج شدن ناقص و ناجور آزبست، خطرناک‌تر از باقی گذاشتن آن به شکل مهر و موم شده و پوشیده است.

کارگرانی که در محل کار خود با آزبست سروکار دارند، باید از تمهیدات ویژه‌ای جهت کاستن از تماس با آزبست داشته باشند و نیز مراقب باشند که گرد و غبار آزبست را از محل کار خود با لباس‌شان به منزل نیاورند.