بیماری کولیت‌اولسروز (Ulcerative Colitis) چیست؟
کولیت اولسروز، یک بیماری التهابی روده است. اغلب از راست روده (رکتوم) شروع می‌شود و با بدتر شدنش به سمتِ روده ی بزرگ و روده‌ی کوچک پیشرفت کرده، آنها را نیز درگیر می‌کند. این بیماری یک وضعیت مادم‌العمر است. در این بیماری دیواره‌ی داخلی روده و رکتوم، دچار التهاب و زخم می‌شود. درگیری دیواره‌ی داخلی روده سراسری یعنی پیوسته و یکپارچه است و کل طول و کل محیط روده را دربرمی‌گیرد! از نظر ضخامت درگیری، تنها لایه‌ی مخاطی و زیر مخاطی روده درگیر هستند. این بیماری معمولاً بین 15 تا 40 سالگی بروز می‌کند.
کولیت اولسروز واگیردار نیست.

علایم بیماری کولیت اولسروز کدامند؟
علایم بیماری کولیت اولسروز شامل، دل‌پیچه، درد شکمی و اسهال است. برخی از بیماران مبتلا به کولیت اولسروز از بی‌اشتهایی‌، خستگی و کم‌خونی نیز‌ رنج می‌برند.
- دل‌پیچه و دردشکمی
- اسهال خونی که گاهی حاوی چرک یا بلغم (ماده‌ای لَزَج) است.
- قبل از اجابت مزاج علایمی که نیاز به دفع را به فرد نشان می‌دهند،‌بسیار اندک است!
- نیاز به اجابت مزاج فرد را نیمه شب از خواب بیدار می‌کند.

کولیت اولسراتیو همچنین ممکن است علایم زیر را ایجاد کند:
- تب
- خستگی
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- از دست دادن مایعات بدن که می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود.

بیماری کولیت اولسروز علاوه به علایم مربوط به روده،‌ علایم درگیری خارج روده‌ای نیز دارد، من جمله:
-  التهاب (قرمزی، درد و تورم) در مفاصل محیطی مانند مچ دست، زانو، آرنج و مچ‌ پا یا التهاب مفاصل در ستون فقرات؛ شایع‌ترین علامت خارج روده‌ای در کرون)
- اختلالات کبدی و ضفراوی مانند التهاب در کبد یا ایجاد سنگ صفراوی
- تظاهرات پوستی مانند زخم در ساقِ پا یا برآمدگی‌های قرمز و دردناک در جلوی ساقِ پا
- مشکلات چشمی با علایمی مانند ترس از نور، تاری دید، سردرد و پرخونی ملتحمه
- سایر عوارض مانند سنگ ادراری، کم خونی و سرطانی شدن ضایعات موجود در روده‌ی بزرگ
- کم‌خونی
- گاهی در کولیت اولسروز انسداد روده پیش می‌آید که مطرح کننده‌ی بدخیمی (سرطان) است.

علل بیماری کولیت اولسروز چیست؟
در ایجاد این بیماری عوامل محیطی و ژنتیکی نقش دارند. این بیماری چندعاملی و چندژنی است. نظریه‌ای مطرح است مبنی بر اینکه، روده در مقابل عوامل محیطی، پاسخ ایمنی غیرطبیعی از خود نشان می‌دهد و به عبارتی دیگر، نوعی بیماری‌اتوایمیون است. یعنی در آن سیستم ایمنی بدن به قسمتی از خود بدن حمله می‌کند. در حالت طبیعی باکتری‌ةایی در روده‌ی ما زندگی می‌کنند که برای سلامت ما مهم هستند. در کولیت اولسروز، سیستم ایمنی به این باکتری‌ها به شکل غیرطبیعی واکنش می‌دهد و در نتیجه سلول‌های ایمنی در دیواره‌ی روده تجمع پیدا کرده، سبب ایجاد التهاب و آسیب روده می‌شوند. بنابراین وقتی کولیت اولسروز شروع می‌شود همیشه ادامه می‌یابد، مگر اینکه سیستم ایمنی دیگر با باکتری‌های روده‌ای در تماس نباشد!

تشخیص کولیت اولسراتیو چگونه انجام می‌شود؟
برای تأیید تشخیص کولیت‌اولسروز اغلب بیماران نیاز به انجام سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی دارند. در هر دو روش از یک دوربین کوچک و یک منبع نور کوچک متصل به سر یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر، ‌برای دیدن داخل روده استفاده می‌شود. در هر دو روش ممکن است نمونه‌برداری انجام شود. یعنی بوسیله‌ی یک انبر کوچک جراحی،‌تکه‌ی کوچکی از بافت دیواره‌ی داخلی روده برداشته می‌شود تا از نظر بافت شناسی در آزمایشگاه بررسی شود.
بسیاری از موقعیت‌های گذرا مانند عفونت‌ها، می‌توانند علایمی مانند کولیت اولسراتیو ایجاد کنند؛ بنابراین پزشک      ممکن است برای تشخیص این موارد، آزمایش‌های دیگری درخواست کند، مانند آزمایش مدفوع و آزمایش خون.

بیماری کولیت‌ اولسروز چقدر طول می‌کشد؟
کولیت اولسروز موقعیتی مدام‌العمر است مگر اینکه طی جراحی روده‌ی بزرگ برداشته شود.  اغلب بیماران مجبور نیستند که این کار را انجام دهند چرا که این امکان وجود دارد که علایم با درمان دارویی کنترل شوند یا ممکن است آنها به ندرت دچار علایم شوند.

کولیت اولسراتیو بیماری‌ایی است که همیشه فعال نیست و ممکن ابین دوره‌های بروز علایم، مدت زمان زیادی فاصله باشد. هر وقت کولیت اولسراتیو فعال شود، علایم می‌توانند برای هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشند. اغلب بین این دوره‌های شعله‌ور شدن بیماری، فرد ماه‌ها یا سال‌ها بدون علایم کولیت اولسروز و در سلامتی خوبی به سر می‌برد.

پیشگیری در کولیت‌اولسروز
راهی برای پیشگیر از کولیت السراتیو وجود ندارد. اما برخی از افراد می‌توانند فاصله‌ی میان شعله‌ور شدن علایم را طولانی کنند. بیماران درمی‌یابند که کدام غذاها علایم آنها را تحریک می‌کنند و با پرهیز از این غذاها، دوره‌های خاموشی بیماری را طولانی می‌کنند.

شما باید از موقعیت‌هایی که به بدن شما آسیب می‌رسانند، ‌اجتناب کنید. در دوره‌های بی‌علامتی، یک رژیم غذایی مناسب و متعادل داشته باشید تا ویتامین‌ها و مواد مورد نیاز بدن‌تان تأمین شود. با این‌کار شما عوارض ناشی از تغذیه‌ی نامناسب مانند کم خونی و کاهش وزن را کاهش می‌دهید.
کولیت اولسراتیو خطر بروز سرطان روده‌ی بزرگ را در شما افزایش می‌دهد. افرادی که التهاب وسیعی در سرتاسر روده‌ی بزرگ دارند؛ بیشترین خطر را دارند. این مهم است که روده‌ی شما به طور منظم از نظر علایم سرطان بررسی شود. از پزشک خود بپرسید که چه وقت باید کولونوسکوپی برای شما انجام شود.
تغذیه‌ی نامناسب یا اثرات کولیت اولسروز می تواند منجر به پوکی استخوان شود. پوکی استخوان سبب تضعیف استخوان‌ها و حتی ایجاد شکستگی در آنها می شود. برای پیشگیری از پوکی استخوان؛ دارو، ورزش، کلسیم و ویتامینD لازم است.  درباره‌ی پوکی استخوان با پزشک خود صحبت کنید.

رژیم غذایی در کولیت اولسروز
در بیماری کولیت اولسراتیو؛ مدیریت خود با داشتن الگوی زندگی سالم، عادات خوب و تغذیه‌ی غنی و مناسب، مهم است. در همه‌ی بیماری‌ةای مربوط به سیستم گوارشی،‌توجه به تغذیه مهم اسن چرا که علایمی مانند اسهال و خونریزی می‌توانند سبب کم آبی بدن ، نامتعادل شدن الکترولیت‌ها و از دست دادن مواد مغذی مهمی شود. این مسئله سبب افزایش مشکلات فرد و ایجاد علایمی مانند ضعف، خستگی و کم‌خونی شود.

تغذیه در کولیت اولسروز باید بر اساس رزیم غذایی متعادل شاملِ منابع غنی از پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، غلات سبوس دار و چربی‌های خوب باشد. رژیم غذایی‌ای که انرژی مورد نیاز شما را تأمین کرده و شما را خوب نگه دارد. رزیم غذایی شما باید شامل گوشت قرمز، ماهی، مرغ و فراورده‌های لبنی (در صورتی که عدم تحمل به لاکتوز نداشته باشید)، نان، غلات، میوه‌ها، سبزیجات و کره و روغن‌های گیاهی باشد.  

از چه غذاهایی در کولیت اولسراتیو باید پرهیز کرد؟
طبق نظر بنیاد بیماری‌های کولیت و کرون در آمریکا، رژیم غذایی عامل عمده‌ای در فرایند‌های التهابی نیست. اما به هرحال برخی غذاهای خاص ممکن است بر علایم کولیت اولسراتیو اثر گذاشته و نقش کمی در التهاب داشته باشند.

اگر شما دریافته‌اید که غذای خاصی علایم روده‌ای شما را تحریک می‌کند،‌ ممکن است بخواهید که از آن اجتناب کنید و با مدیریتِ بیماریِ خود، علایم را کاهش دهید. مثلاً برخی از افراد مبتلا به کولیت اولسروز با خوردن قهوه یا کافئین، دچار اسهال و دل‌پیچه می‌شوند و برخی دیگر اذعان می کنند که با خوردن سبزیجات و غذاهای پرفیبر دچار علایم روده‌ای می‌شوند.

برخی افراد از رژیم غذایی کم فیبر یا رزیم‌غدایی با بازمانده‌ی کم، به صورت دوره‌ای؛ پیروی می‌کنند و تنها 15-10 گرم فیبر در روز دریافت می‌کنند. این امر سبب کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج و افزایش زمان عبور مواد غذایی از روده (افزایش زمان ترانزیت روده) می‌شود.

یادگیری پرهیزهای غذایی ممکن است به شما کمک کند که بیماری خود را بهتر کنترل کنید و به شما آزادی بیشتری می‌دهد تا از زندگی فعال خود، لذت بیشتری ببرید. برخلاف این واقعیت که هیچ اثبات علمی مشخصی وجود ندارد؛ اغلب افراد مبتلا به بیماری کولیت اولسراتیو دریافته اند که یک یا چندتا از غذاهای زیر، می‌تواند علایم بیماری آنها را تحریک کند:
- الکل
- کافئین
- نوشیدنی‌های گازدار
- فراورده‌های لبنی (در صورت وجود عدم تحمل لاکتوز)
- لوبیا، نخود فرنگی و حبوبات خشک
- میوه‌های خشک، انواع توت‌ها، میوه‌های با هسته یا گوشتی
- غذاهای حاوی سولفور یا سولفات
- غذاهای پرفیبر مانند محصولات غلات کامل
- سس‌های تند، فلفل
- گوشت قرمز
- آجیل و کره‌ی ترد آنها
- ذرت بو داده
- محصولات غذایی حاوی سوربیتول (آدامس‌ها و شکلات‌های بدون قند)
- سبزیجات خام
- شکر تصفیه شده
- دانه‌ها
- غذاهای تند و پرادویه، انواع سس‌ها

درمان کولیت اولسروز
داروهاـ در بهبود علایم کولیت اولسروز داروها بسیار مؤثر هستند. اغلب داروهای مورد استفاده بوسیله‌ی جلوگیری از التهاب در روده، عمل می‌کنند. مثلاً داروهایی که آمینوسالیسیلات نامیده‌ می‌شوند اولین داروهایی هستند که در درمان به کار می‌روند.  این داروها از نظر شیمیایی با آسپیرین مرتبط هستند. خوراکی، از راه تنقیه یا به شکل شیاف تجویز می‌شوند. آمینوسالیسیلات‌ها در اغلب افراد علایم را از بین می‌برند ولی ممکن است نیاز باشد که سه تا شش هفته تا پاک شدن کامل علایم مصرف شوند.

داروهای ضدالتهاب قوی‌تری نیز برای کمک وجود دارند، اما سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی هستند و خطر عفونت را افزایش می‌دهند اما با تشخیص پزشک در مواردی لازم بوده و درمان به کار می‌روند و بسیار مؤثر هستند. ولی طولانی مدت مصرف نمی‌شوند.
گاهی نیز داروهایی برای کاهش اسپاسم (دل‌پیچه و درد شکمی) تجویز می شود.
در مواردی که علایم شدید هستند و یا اسهال سبب کم‌‌آبی بدن می‌شود، بستری در بیمارستان الزامی است.

جـــــــراحی
جراحی در افرادی انجام می‌شود که:
• علایم شدیدی دارند که با درمان‌های دارویی کنترل نمی‌شود.
• دچار عوارض جانبی دارویی شده‌اند که قابل تحمل و قابل قبول نیست.
• وجود خطر بالای سرطان روده‌ی بزرگ به علت التهاب وسیع در سراسر روده‌ی بزرگ     

جراحی چندین روش مختلف دارد. نوع جراحی انتخاب شده بستگی به میزان درگیری روده‌ی بزرگ دارد. ممکن است کل یا قسمتی از روده برداشته شود.

موارد فوریتی کدامند؟
افرادی که مبتلا به بیماری کولیت اولسروز هستند باید به شکل منظم با پزشک خود در تماس باشند. هرگونه تغییرات جدید در علایم و نشانه‌ها مهم است و می‌تواند نشانگر نیاز به درمانی جدید و افزون باشد.

علایم دیگری که نیاز به رسیدگی پزشکی فوری (اورژانس) دارند؛ موارد زیر هستند:
- تب؛ بدون علامت بارز دیگری از عفونت    
- خونریزی زیاد از معقد

یکی از عوارض جدی اما ناشایع کولیت اولسروز،«مگاکولون»نام دارد و زمانی رخ می‌دهد که التهاب روده‌بزرگ بسیار شدید است و بنابراین حرکات طبیعی‌آن متوقف می‌شود. مگاکولون سبب اتساع شکم می‌شود. می‌تواند سسب درد شکمی شدید،‌استفراغ و نفخ شود. مگاکولون به رسیدگی اورژانسی نیاز دارد.

پیش‌ آگهی در کولیت اولسروز
بیماری کولیت اولسروز، افراد را به شکل‌های مختلفی تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از افراد فقط غلایم خفیفی دارند و نیازی نیست که درمان‌های دارویی را ادامه دهند.
اما برخی دیگر علایم شدید‌تری دارند و نیازمند درمان جند دارویی یا جراحی هستند. در مواردی که جراحی نمی‌شوند،‌ کولیت اولسروز یک بیماری مادام‌العمر است.
بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو باید به سلامت خود توجه ویژه‌ای داشته باشند. آنها باید به شکل مرتب تحت نظر پزشک باشند. رغم مشکلات ناشی از این بیماری، اغلب این افراد می‌توانند زندگی خانوادگی و شغلی خوب و مولدی داشته باشند.